ĐỌC SÁCH: BLAVATSKY AND HER TEACHERS
Blavatsky and Her Teachers
by Jean Overton Fuller
Sách dầy 270 trang, viết về đời bà Blavatsky và do đó luôn cả lịch sử hội. Khác với quyển HPB của Sylvia Cranston đã được giới thiệu trước đây, lượng giá những kết quả của hội trong sự phát triển khoa học, nghệ thuật, tôn giao ở thế kỷ 20, quyển này chỉ thuần về cuộc đời, hoạt động của nhân vật chính mà nói rất ít tới ảnh hưởng của bà và hội, sau khi bà qua đời năm 1891.
Sách khác biệt với những quyển cùng đề tài, và cũng là giá trị của sách, là không những tác giả thuật lại sự kiện xẩy ra trong từng giai đoạn tỉ mỉ chi tiết, mà còn dẫn ta đi vào những nguyên do, chuyện hậu trường, hoàn cảnh đã đưa tới hay đã sinh ra từ các sự kiện ấy. Những chương trong sách vì thế dồi dào sử liệu (trọn sách in bằng chữ nhỏ), lấy từ nhiều nguồn khác nhau, làm cho người đọc nhìn được chuyện từ nhiều góc cạnh, cũng như được biết nhiều điều mà các sách khác không khai thác hay đề cập tới.
Tác giả viết với tư cách là sử gia hơn là người ái mộ nhân vật, nên có sự công bằng, vô tư trong cách nhận xét, và hầu như không bỏ sót việc gì. Chẳng những vậy, khi phân tích sự việc thuộc một giai đoạn, bà đặt câu hỏi về phản ứng hay đường lối làm việc của nhân vật trong giai đoạn đó, thúc giục người xem suy nghĩ về diễn biến thay vì thụ động chấp nhận lịch sử. Thái dộ ấy giống như của thám tử trong chuyện trinh thám khiến ta mê say theo dõi, tưởng như chính mình cũng nhập cuộc, sống lại những ngày hào hứng ban đầu của hội.
Có những nghi vấn về các biến cố trong lịch sử hội, và hoạt động của bà Blavatsky mà người thời ấy không giải thích được hoàn toàn, phần lớn các sách thuật y lại nghi vấn còn tác giả Fuller tìm tòi, dựa vào chứng từ ngoại quốc (Nga, Ý v.v.) và tài liệu chỉ mới có về sau để giải đáp. Một trong những phần thú vị đó là bà chỉ ra hai nhân vật Helena Blavatsky, và Nathalie Blavatsky đã bị nhầm lẫn với nhau ra sao. Chuyện khác là về một nhân vật ít được biết tới. Ông Olcott và bà Blavatsky thường gọi nhân vật này một cách thân ái là Dear Teresa, mà đó không phải là tên của bà. Rồi ông Olcott bổ nhiệm nhân vật vào chức Thủ quỹ Âu châu và phó Thủ quỹ hội chánh. Đầu mối có thể phăng ra khi ta được cho biết là nữ tu Teresa d’Avilla (1515 - 1582) người Spanish, tỏ ra quản trị khéo léo tài sản dòng tu của mình. Mời bạn đọc chương 53 để biết thêm chuyện hội viên Pháp cho rằng nhân vật là nữ tu Teresa ngày xưa.
Sách rất phong phú về những biến cố lớn trong hội, cùng nhiều chuyện bên lề, có thật nhiều vai phụ bên cạnh vai chính như bộ Phong Thần. Nếu muốn tìm hiểu về lịch sử hội một cách nghiêm chỉnh mà vui tươi, bạn có thể nhắm mắt mua tác phẩm và sẽ không hối tiếc.